‘सुगर फ्री’ बाट क्यान्सर हुने प्रमाणमा किन प्रश्न उठिरहेको छ?

आर्टिफिसियल स्वीटनर एस्पार्टमलाई ‘कार्सिनोजेनिक एजेन्ट’को रूपमा वर्गीकृत गरिए पनि यसको उपभोगको सल्लाहमा कुनै परिवर्तन भएको छैन।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका विज्ञको दुई समूहले हजारौं वैज्ञानिक अध्ययनहरू अध्ययन गरिरहेका छन्।

यसलाई ‘सम्भवतः क्यान्सर निम्त्याउने’ को रूपमा वर्गीकरण गर्दा सामान्यतया डर र भ्रम सिर्जना हुन्छ। तर यसको अर्थ हालको प्रमाणहरू विश्वस्त हुन अपर्याप्त छ भन्ने हो।

धेरैजसो मानिसले एस्पार्टमको सुरक्षित माथिल्लो सीमाभन्दा कम उपभोग गर्छन्। तर विश्व स्वास्थ्य संगठनले बढी खपत गर्नेले कम उपभोग गर्न सुझाव दिन्छ।

एस्पार्टम के हो?

एस्पार्टम चिनी मुक्त र आहार खानामा पाइन्छ। यो पदार्थ प्राकृतिक चिनी भन्दा दुई सय गुणा मीठो छ । यसले धेरै कम क्यालोरीहरू खपत गर्दछ।

डाइट कोक, कोक जिरो, पेप्सी म्याक्स, सेभेन अप फ्रि जस्ता प्रसिद्ध ब्रान्डका खाद्य पदार्थहरू छन्। तर यो मिठाई पिउने पानीमा मात्रै सीमित छैन। करिब ६ हजार खाद्यवस्तुमा पाइन्छ । यसमा टूथपेस्टदेखि च्युइङगमसम्म सबै कुरा समावेश हुन्छ।

यो रसायन १९८० को दशकमा पेश गरिएको थियो। व्यापक रूपमा उपलब्ध भए पनि, यो बजारमा आएदेखि नै विवादमा फसेको छ।

हामीले विश्व स्वास्थ्य संगठनको पोषण र खाद्य सुरक्षा विभागका निर्देशक डा. फ्रान्सेस्को ब्रान्कालाई सोध्यौं, स्वास्थ्यका लागि कुन राम्रो छ। चिनी वा स्वीटनर?

‘यदि कसैसँग कोला विथ स्वीटनर र चिनीसँगको कोला बीचको छनौट गर्ने विकल्प छ भने, उनीहरूसँग तेस्रो विकल्प हुनुपर्छ, जुन पानी र चिनीयुक्त खानेकुराको खपतलाई पूर्ण रूपमा सीमित गर्ने हो,’ उनले भने।

जसलाई समस्या हुन सक्छ

उनी भन्छन्  एस्पार्टम  स्वास्थ्यको लागि राम्रो नहुन सक्छ भनि समीक्षाले चिन्ता बढाएको छ, तर उनी थप्छन् कहिलेकाहीं डाइट ड्रिंक्स वा स्वीटनर युक्त अन्य खाद्य उत्पादनको खपतले चिन्तित हुनु हुँदैन।

उनी भन्छन्, ‘समस्या बढी खपत गर्नेलाई हुन्छ।’

प्रमाणको समीक्षा गर्ने पहिलो निकाय विश्व स्वास्थ्य संगठनको क्यान्सर विशेषज्ञको समिति हो । क्यान्सर अनुसन्धानको लागि अन्तर्राष्ट्रिय संघ (आइएआरसी)।

आइएआरसीले चार तरिकामा वर्गीकरण गर्छ

यस संस्थाले एस्पार्टमलाई ‘सम्भावित कार्सिनोजेनिक’ श्रेणीमा समावेश गरेको छ। यसमा एलोवेरा र सीसा जस्ता अन्य पदार्थहरू पनि समावेश छन्।

यी निर्णयहरू धेरै हदसम्म अनुसन्धानका तीन टुक्रामा आधारित हुन्छन् । जसले एस्पार्टम र कलेजोको क्यान्सर बीचको सम्बन्धको सुझाव दिन्छ।

‘सायद’ ले मात्र वैज्ञानिक प्रमाण कति बलियो छ भनेर देखाउँछ। यदि प्रमाण बलियो थियो भने, एस्पार्टमलाई ‘उच्च श्रेणी’ मा राखिएको थियो।

आईआरसीका डा. मेरी बेरिगन भन्छिन्, ‘प्रमाण धेरै उच्च गुणस्तरको वा पर्याप्त विश्वस्त थिएन। यी अध्ययनले मिठाईमा थप अनुसन्धान गर्न अनुसन्धान समुदायलाई निमन्त्रणा हो।’

कति सुरक्षित छ

अल्कोहल र प्लुटोनियम एउटै श्रेणीमा मिठाईका रूपमा छन् (र दुवैमा क्यान्सर हुने प्रमाण छ), तर एउटा अर्को भन्दा धेरै घातक छ।

यस्तो अवस्थामा, एक अलग संगठन, विश्व स्वास्थ्य संगठन र खाद्य र कृषि सङ्गठनको फूड एडिटिभ्स सम्बन्धी संयुक्त विशेषज्ञ समितिले सुरक्षित खुराक (मात्रा) तयार गर्ने जिम्मेवारी छ।

यस समितिले क्यान्सर र मुटुरोग र टाइप २ मधुमेह जस्ता अन्य रोगसँग सम्बन्धित जोखिमहरूको विश्लेषण गरी सन् १९८१ मा जारी गरिएको स्वास्थ्य सल्लाहमा ‘परिवर्तन गर्नुपर्ने कुनै कारण छैन’ पत्ता लगाएको थियो।

यस अवस्थामा, यसको खपतको सुरक्षा सीमा शरीरको वजनको प्रति किलोग्राम ४० मिलिग्राम हो।

यो लक्ष्य होइन तर यसको खपतको माथिल्लो सीमा हो। तर सल्लाह शरीरको वजनमा आधारित छ, त्यसैले धेरै पटक बच्चाहरूले यसलाई उच्च मात्रामा उपभोग गर्छन्।

यो ‘राम्रो बानी होइन’ पारिवारिक खानाको समयमा टेबलमा यो मीठो फिजी पेयको बोतल राख्नु हो । डा ब्रान्का भन्छन् जसका कारण बाल्यकालदेखि नै बालबालिकामा मिठाईको लत लाग्ने खतरा छ।

स्वीटनरले मानिसहरूलाई वजन घटाउन मद्दत गर्दैन भन्नेमा जोड दिएका छन्।

यस्तो अवस्थामा उनी सबैलाई मीठो चीज कम खान सल्लाह दिन्छन् अर्थात् मिठाई र चिनी दुवै कम गर्न आग्रह गर्छन् । कम्पनीले स्वादिलो तर कम मिठो हुने खालको उत्पादन बनाउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

एस्पार्टमबाट कति डराउँछ

अनुसन्धानकर्ताको अगाडि एउटा ठूलो प्रश्न हो एस्पार्टम सेवन गर्दा क्यान्सर कसरी हुन सक्छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनको आफ्नै प्रतिवेदनले आन्द्रामा एस्पार्टम द्रुत रूपमा तीन अलग पदार्थमा टुक्रिएको बताउँछ। यी हुन् फेनिलालानिन, एस्पार्टिक एसिड र मेथानोल।

तर तिनीहरू पनि विभिन्न प्रकारका अन्य खाद्य पदार्थहरूबाट आउँछन् जसको क्यान्सरसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध छैन। अनुसन्धानको नतिजा यो पनि बाहिर आएको छ कि एस्पार्टमले मानिसको डीएनएमा त्यस्तो कुनै परिवर्तन ल्याउन नसकेकोले क्यान्सर उत्परिवर्तन हुन सक्छ। शरीरमा सूजनको स्तर बढाउने सम्भावना हुन सक्छ।

‘यस कामले एस्पार्टमको सुरक्षालाई पुन पुष्टि गर्दछ,’ अन्तर्राष्ट्रिय स्वीटनर एसोसिएसनका महासचिव फ्रान्सिस हन्ट वुड भन्छन्।

उनी भन्छिन्, ‘अन्य कम वा गैर क्यालोरी मिठाईहरू जस्तै एस्पार्टम, सन्तुलित आहारमा समावेश गर्दा, उपभोक्ताहरूलाई चिनीको मात्रा कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ, जुन एक महत्त्वपूर्ण सार्वजनिक स्वास्थ्य लक्ष्य हो।

त्यहाँ धेरै मानिसहरू छन् जो सुरक्षित मात्रामा एस्पार्टम उपभोग गर्न सक्दैनन्। यी मानिसहरू हुन् जसलाई आनुवंशिक रोग पिकेयु वा फेनिलकेटोनुरिया छ। यस रोगबाट पीडित मानिसहरूले फेनिलालानिन पचाउन सक्दैनन्। यो पदार्थ शरीरमा एस्पार्टमको विच्छेद पछि पाइन्छ।

बीबीसी