कहिले आए नेपालमा मान्छे?

पोखरा, फागुन  ४ - नेपालमा अहिले मुख्यगरी दुई भाषालाई मुल भाषाको रुपमा लिइन्छ - भोट-बर्मेली भाषा र भारोपेली भाषा। तर, लामो समयदेखि भारतीय उपमहाद्विपका भाषा, संस्कृति, आनुवांशितामाथि अध्ययन गरिरहेका नेदरल्यान्ड्सका जर्ज भ्यान ड्रिम भन्छन्, ‘नेपालमा तेस्रो पनि भाषा समूह छ। त्यो कुसुन्डा भाषा हो। त्यो दुई समूहसँग मिल्दैन।’

पोखरामा जारी ‘सूर्य नेपाल गाथा नेपाल लिटरेचर’को ११औं संस्करणको दोस्रो दिन ‘नेपालमा कहिले मान्छे आए?’ सेसनमा ड्रिमले भोट-बर्मेली र भारोपेली भाषा समूहभन्दा फरक समूहमा कुसुन्डा भाषा पर्ने दाबी गरेका गरे। कुसुन्डा भाषा अहिले नेपालको लोपोन्मुख भाषाभित्र पर्दछ।

युरोपेली देश नेदरल्यान्डमा जन्मिएका जर्ज भ्यान ड्रिम नेपालमा आफ्नो परिचयले भन्दा पनि ‘सुरेश दाइ’ नामले परिचित छन्। पछिल्लो लामो समयदेखि उनी अध्ययन, अनुसन्धानकै क्रममा उनी नेपालमा छन्।

भाषाशास्त्री ड्रिमले नेपालमा कहिले मान्छे आएको भन्ने यकिन प्रमाण नभए पनि भाषाको उद्भवअनुसार भोट-बर्मेलीहरू १० हजार वर्षअगाडि र भारोपेली भाषा ५ हजार वर्षअगाडि आएको देखिने बताए।

यादव देवकोटाले सहजीकरण गरेको सत्रमा भाषाभास्त्री ड्रिमले नेपालमा कहिले मान्छे आए भन्ने तथ्य प्रमाणित गर्न डिएनए नै परीक्षण गर्नुपर्ने बताए। ‘तर, अहिलेसम्मको अध्ययनले मगर, लिम्बुलगायत जातजातिहरू १० हजार वर्षको समयदेखि अहिलेको नेपाल क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आएको देखिन्छ,’ उनले भने।

भोट-बर्मेली भाषाको उत्पत्ति पूर्वी हिमाली क्षेत्रमा भएको हालसम्मको प्रमाणले देखाउने ड्रिम सुनाउँछन्। ‘यो भनेको धौलागिरीदेखि, इन्डोबर्मिज बोर्डरल्यान्डसम्म पर्छ। कुनै-कुनै भाषामात्र योभन्दा बाहिर पर्छ,’ उनी भन्छन्। 

हालसम्म भोट-बर्मेली भाषा आयातित भनिए पनि नेपालकै पूर्वी हिमाली क्षेत्रबाट उक्त भाषाको उत्पत्ति भएको दाबी उनको छ। भाषाको बनोटको अर्को मूल स्रोतका रुपमा लिइएको भारोपेली भाषा पनि भारतीय भूगोलबाटै उत्पत्ति भएको तथ्य देखिने ड्रिमको भनाइ छ। पाँच वर्षअगाडि यो क्षेत्रमा आएका उनीहरूको आनुवांशिकता भारतबाटै सुरू भएको देखिने उनले बताए। 

‘उनीहरू लगभग यो क्षेत्रमा ५ हजार वर्षअगाडि मात्रै आएका हुन्। तर, उनीहरूको आनुवंशिकता इन्डियाबाटै सुरू भएको देखिन्छ,’ ड्रिमले भने, ‘फेरि युरोप गएर फेरि भारतमै आएको देखिन्छ।’ नेदरल्यान्डका भ्यान ड्रिम भारतीय उपमहाद्विपमा बढी चर्चित छन्। यो भूगोलमा उनी आफ्नो वास्तविक नामभन्दा पनि बढी ‘सुरेश दाइ’ले परिचित छन्।

‘सुरेश दाइ’ भारतीय महाद्विपका भाषा, संस्कृति, आनुवांशिता र वनस्पतिमाथि लामो समयदेखि अध्ययन, अनुसन्धान गर्दै आएका छन्। त्यसैले उनी पछिल्लो समय आफ्नो देशभन्दा पनि बढी समय नेपालमै बिताइरहेका छन्।

नेपाली भाषा, संस्कृतिमाथि पनि अध्ययन अनुसन्धान गरेका उनै सुरेश दाइले किराँती समुदायको मुख्य भाषा ‘लिम्बू भाषा’माथि पनि ‘अ ग्रामर अफ लिम्बू’ कृति पनि प्रकाशन गरेका छन्।

त्यसबाहेक उनको ‘द टेल्स अफ टी’, ‘ल्यांग्वेज अफ दी हिमालय’लगायत कृति प्रकाशित छन् भने सयौं अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलमा आफ्नो अनुसन्धानात्मक लेख प्रकाशन गरिसकेका छन्।