ब्याक्टोरियाले जित्दैछ एन्टिबायोटिकलाई 

काठमाडौं । प्रायः घाँटी दुखाइ (लगभग ८० प्रतिशत) भाइरसको कारणले हुन्छ।  एन्टिबायोटिकहरू उपचार गर्न अनावश्यक रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

एन्टिबायोटिकको अनुपयुक्त प्रयोगले एन्टिमाइक्रोबियल रेसिसडेन्ट (एएमआर) को विकास पनि गर्न सक्छ। एएमआर विश्व स्वास्थ्य संगठन घोषित सबैभन्दा ठूलो विश्वव्यापी स्वास्थ्य खतराहरू मध्ये एक हो। २०५० सम्म, एएमआरले वार्षिक रूपमा १० मिलियनको मृत्यु हुन सक्छ। यसको प्रभाव मुख्यतया विकासशील देशहरू पर्ने प्रक्षेपण गरिएको छ । 

एन्टिबायोटिकको प्रभावकारितामा सन् २०१९ मा भएको अध्ययन अनुसार विश्वभर १२ लाखभन्दा बढी मानिसले औषधिले असर नगरेको ब्याक्टेरियाको संक्रमणका कारण ज्यान गुमाएका छन् । यो संख्या मलेरिया वा एड्सबाट हरेक वर्ष मर्ने मानिसको संख्या भन्दा बढी हो।

मेडिकल जर्नल द ल्यान्सेट जर्नलमा प्रकाशित यस अध्ययनको प्रतिवेदनले एएमआरको जोखिममा सबै मुलुक भएपनि गरिब देशहरु यसबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित हुने देखाएको छ ।

ल्यान्सेटमा प्रकाशित अप्रभावी एन्टिबायोटिकका कारण हुने मृत्युको अनुमान गर्ने यो प्रतिवेदन २०४ देशमा गरिएको विश्लेषणपछि तयार पारिएको हो । संयुक्त राज्य अमेरिकाको वाशिंगटन विश्वविद्यालयको नेतृत्वमा अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धानकर्ताहरूको टोलीद्वारा विश्लेषण गरिएको हो।

२०१९ मा एएमआरले भूमिका खेल्ने रोगबाट विश्वभर ५ मिलियन मानिसहरूको मृत्यु हुने टोलीले अनुमान गरेको छ । यो १२ लाख मृत्युको अतिरिक्त हो । जुन प्रत्यक्ष रूपमा एएमआरको कारण थियो। अर्थात् ६० लाखभन्दा बढी मानिसको मृत्युमा एएमआरको भूमिका हुनसक्छ ।

अन्य रोगसँग तुलना गर्दा सोही वर्षमा एड्सबाट ८ लाख ६० हजार र मलेरियाका कारण ६ लाख ४० हजार मानिसको मृत्यु भएको मानिन्छ ।

एएमआरबाट हुने धेरैजसो मृत्यु निमोनिया वा रक्त प्रवाह संक्रमण जस्ता तल्लो श्वासप्रश्वास को संक्रमणका कारण भएका हुन् जसले सेप्सिस निम्त्याउन सक्छ।

एमआरएसए (मेथिसिलिन प्रतिरोधी स्टापिलाकोकोलोस अरुष) विशेष गरी घातक थियो। साथै, ई कोलाई र अन्य धेरै ब्याक्टेरिया बाट हुने रोगहरूको लागि औषधिको प्रभावहीनतालाई पनि कारण मानिएको थियो।

चिकित्सा शब्दावलीमा, औषधिको प्रभावहीन अवस्थालाई एन्टीमाइक्रोबियल प्रतिरोध (एएमआर) भनिन्छ।

एन्टिबायोटिकको अत्याधिक प्रयोग र दुरुपयोग एन्टिबायोटिक प्रतिरोधको मुख्य कारणहरू हुन्। भाइरसहरूलाई जीवित जीवहरू मानिँदैन, त्यसैले तिनीहरू एन्टिबायोटिकद्धारा उपचार गर्न सकिँदैन। 

एन्टिबायोटिकको मापन र लक्षित प्रयोगको माध्यमबाट ब्याक्टेरियासँग लड्नुको सट्टा, तिनीहरू धेरै वर्षदेखि निर्धारित गरिएको छ।  गलत र अव्यवस्थित प्रयोगले यसको खतरा बढाइरहेको छ ।  फार्मासिस्टहरू र अन्य स्वास्थ्यकर्मीले एन्टिबायोटिकको सुरक्षामा अन्य उपचार विकल्पलाई प्रोत्साहित गरेर महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्। 

बिरामीहरूलाई एन्टिबायोटिक आवश्यक छ भन्ने सोच्ने भन्दा उच्च अनुपातमा एन्टिबायोटिक (अपर युरिटरी ट्याक इन्फेक्सन युआरटिआइ) को लागि सिफारिस गरिन्छ। त्यसैले बिरामी ‘यो केवल भाइरस हो’ भन्ने कुरा सधैं आश्वस्त हुँदैन। मानिसलाई भाइरसहरू गम्भीर हुन सक्छन् भन्ने थाहा छ । उदाहरणका लागि एचआइभी गराउने भाइरस।

स्वास्थ्यकर्मीले बिरामीलाई बुझ्न, मद्दत गर्न आवश्यक छ। युआरटिआईका लक्षणहरू सामान्यतया दीर्घकालीन हुन्छन्, उदाहरणका लागि खोकी तीन वा चार हप्तासम्म रहन सक्छ। यहाँ फार्मासिष्टले ठूलो फरक पार्न सक्छन्। 

अष्ट्रेलियाको फार्मास्युटिकल सोसाइटी र कमनवेल्थ फार्मासिस्ट एसोसिएसनका पूर्व अध्यक्ष जोन बेलले एक अध्ययनको बारेमा छलफल गरेका छन्। जसमा ४४ प्रतिशत डाक्टरहरूले बिरामीबाट छुटकारा पाउनुको लागि एन्टिबायोटिक सिफारिस गरेका थिए।

बेलले एउटा सर्वेक्षणलाई पनि उद्धृत गरेका छन्।  जसमा ७० प्रतिशत प्रतिक्रिया दिने डाक्टरले बिरामीको संक्रमण ब्याक्टेरिया हो कि भनेर अनिश्चित भए तापनि एन्टिबायोटिकहरू सिफारिस गरेका छन्। उनले यस्ता अभ्यासले समुदायमा एन्टिबायोटिक सधैं आवश्यक छ भन्ने एक मिथक लाई कायम राख्ने बताएका छन्।  

जिवाणुविज्ञ सन्तोष दुलालले एएमआर नेपालमा बढ्दो क्रममा रहेको बताए । नेपालमा यस विषयमा थोरै अध्ययनहरू मात्र भएको छ । नेपालका अस्पतालहरुमा गरेको अध्ययनमा एण्टिबायोटिक रेजिस्टेन्टका बिरामीहरु देखिएको उनले जानकारी दिए। 

उनका अनुसार एएमआर हुनु भनेको सुक्ष्म जिवाणुलाइ मार्न सक्ने क्षमतामा ह्रास आउनु हो। त्यो अवस्थामा उपचार असफल हुन्छ । जुन प्रकारका संक्रामक रोगहरु हुन्छन्। त्यसमा एण्टिबायोटिकको प्रयोगले निको हुँदैन । बिरामी लामो समयसम्म उपचारका लागी अस्पतालमा बस्नुपर्ने हुन्छ । 

‘यस्तो अवस्थामा उपचारमा धेरै खर्च लाग्छ । एउटा एण्टिबायोटिकले काम गर्दैन । ‘मल्टि ड्रग थेरापी’ ९एक भन्दा बढि० एण्टिबायोटिक दिनुपर्ने अवस्था आउँछ,’ उनले भने, ‘सुरुमा पहिलो चरणले काम गर्दैन, त्यसपछि दोस्रो चरणले पनि काम गर्दैन । अन्त्यमा कुनै पनि एण्टिबायोटिकले काम नगर्ने अवस्था आउँछ ।’ 

उनका अनुसार यो एकदमै संवेदनशिल औषधि हुन्। यसको प्रयोग डाक्टरको सिफारिस बिना गर्नु हुँदैन । यदि एण्टिबायोटिक नै खानुपर्ने अवस्था आएमा पुरा डोज खानुपर्छ । औषधि खाएको केहि दिनमा बिरामीलाई सहज भएको अनुभव गरेपनि पुर्ण मात्रामा औषधि खानुपर्छ । 

एएमआर को जोखिम मानव स्वास्थ्य लाई मात्र नभई पशु पन्क्षी , कृषि खाद्य र वातावरणलाई पनि प्रभाव पारिरहेको छ । यसलाई ‘सुक्ष्म महामारी’को रुपमा लिइएको उनले बताए ।  

एएमआर रोक्न अहिले नै ठोस कदम चाल्न आवश्यक रहेको उनको भनाई छ । २०३० सम्म थप २ करोड ४० लाख मानिसहरु चरम गरिबीमा धकेलिन विश्व बैंकले पनि भनेको छ । विश्व बैंकले २०५० सम्ममा एक ट्रिलियन भन्दा बढि एएमआरका कारणले आर्थिक नोक्सानी व्यहोर्नुपर्ने देखाएको छ । 

उनका अनुसार नेपालमा एएमआरको चुनौति एकदमै गम्भिर छ । यसका कारण बार्षिक हजारौं मानिसहरुले मृत्युवरण गरिरहेका छन्। यसको आधिकारिक तथ्यांक नभएपनि अस्पतालको तथ्यांकले त्यो देखाइसकेको छ ।  

एन्टिबायोटिक भनेको के हो?

एन्टिबायोटिक आधुनिक चिकित्सामा सबैभन्दा सामान्य रूपमा निर्धारित औषधिहरू मध्ये एक हो । एन्टिबायोटिक्सले ब्याक्टेरिया लाई मारेर वा नोक्सान गरेर रोगको उपचार गर्छ । पहिलो एन्टिबायोटिक पेनिसिलिन थियो, जुन मोल्ड कल्चर मा ९बढ्ने ब्याक्टेरियाको प्रक्रियामा० संयोगले पत्ता लगाइएको थियो।

आज एक सय भन्दा बढी विभिन्न एन्टिबायोटिकहरू नाबालिगदेखि जीवनलाई खतरामा पार्ने संक्रमण निको पार्न उपलब्ध छन्। यद्यपि, तिनीहरूको अत्यधिक प्रयोग भएको कारण, धेरै एन्टिबायोटिक अब तिनीहरूले मारेको ब्याक्टेरियाहरू विरुद्ध प्रभावकारी छैनन्।

एन्टिबायोटिकलाई एन्टिब्याक्टेरियलहरू पनि भनिन्छ। यो ब्याक्टेरियाको वृद्धिलाई रोक्न वा ढिलो गर्ने औषधीहरू हुन् । यसमा शक्तिशाली औषधिहरूको सम्पूर्ण दायरा समावेश छ र ब्याक्टेरिया बाट हुने रोगहरूको उपचार गर्न प्रयोग गरिन्छ ।