post-slider post-slider

इजरायल र हिजबुल्लाहको विवाद के हो?

Image
A A

काठमाडौं- सेप्टेम्बर १७, स्थानीय समय ३: ३० बजे लेबनानमा एकपछि अर्को विष्फोट हुन थाल्यो, जुन करिब एक घण्टासम्म जारी रह्यो। यी विष्फोटहरूको विधि सामान्य थिएन, इतिहासमा पहिलो पटक पेजरहरूमा विस्फोटहरू भइरहेका थिए।

मिडिया रिपोर्टका अनुसार यी विष्फोटहरूको उद्देश्य केही मिनेटमा ती ४ हजार हिजबुल्लाह लडाकूहरूलाई मार्नु थियो, जसलाई इजरायलले शत्रु मान्दछ। यस आक्रमणमा १२ जनाको मृत्यु भएको थियो भने ३ हजार भन्दा बढी घाइते भएका थिए।

हिजबुल्लाह अझै पनि आफ्नो सञ्चार प्रणालीमा भएका विस्फोटहरूबाट पुन: प्राप्ति गरिरहेको थियो जब अर्को दिन, सेप्टेम्बर १८ को साँझ, उनीहरूको वाकीटकीहरूमा विस्फोटहरू हुन थाले। आक्रमणमा थप २५ जनाको मृत्यु भएको थियो। दुवै घटनामा ३७ जनाको मृत्यु भएको थियो।

लगातार दुई दिनको आक्रमणपछि हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाहले इजरायलबाट बदला लिने वाचा गरेका छन्। सेप्टेम्बर १९ को साँझ एक भाषणमा नसरल्लाहले भने, 'म जवाफी हमलाको समय, स्थान वा तरिका उल्लेख गर्दिन, तर इजरायलले अवश्य जवाफ दिनेछ।'

लेबनान र इजरायलबीचको विवादमा दुईवटा महत्त्वपूर्ण कारण

गाजामा इजरायली घुसपैठ: 

अक्टोबर ७ मा हमासले इजरायलमा आक्रमण गर्यो। ३० दिनभित्र इजरायली सेना गाजामा प्रवेश गरेको थियो, त्यसबेलादेखि लेबनानबाट इजरायलमा आक्रमण भइरहेको छ। लेबनानको सीमा नजिक बसोबास गर्ने ६० हजारभन्दा बढी इजरायलीहरूले आफ्नो घर छोड्नुपरेको थियो। जो करिब एक वर्षदेखि घर फर्किन सकेका छैनन्।

हमासका हानिएह, हिजबुल्लाह कमाण्डर फुआद शुक्रको मृत्यु

३ महिना अघि, जुलाई ३० मा, हिजबुल्लाहका शीर्ष कमाण्डर फुआद शुक्र इजरायली हवाई आक्रमणमा मारिएका थिए। त्यसको भोलिपल्ट हमास प्रमुख इस्माइल हानिया इरानमा मारिए। दुवैको मृत्युपछि लेबनान र इजरायलबीच टकरावको अवस्था सिर्जना भएको थियो। त्यसपछि अचानक इजरायलले १०० लडाकू विमानहरूद्वारा लेबनानमाथि आक्रमण गर्‍यो। लेबनानबाट आक्रमण हुने डरले इजरायलले पहिल्यै आक्रमण गरेको थियो। अचानक आक्रमणको बदला लिन हिजबुल्लाहले इजरायलमा ३२० रकेट पनि प्रहार गरेको थियो।

इजरायलले अहिले किन आक्रमण गर्‍यो?

अल जजिराका अनुसार गाजामा एक वर्षदेखि जारी युद्ध अब अन्तिम चरणमा पुगेको छ। अक्टोबर ७ मा भएको आक्रमणको योजना बनाउने हानिएह र मोहम्मद डेफ मारिएका छन्। यस्तो अवस्थामा इजरायल अब लेबनानतर्फ अघि बढिरहेको छ। सेप्टेम्बर १६ मा, लेबनानमा पेजर आक्रमणको एक दिन अघि, इजरायली प्रधानमन्त्रीले आफ्नो युद्ध उद्देश्यमा अर्को उद्देश्य थपे। नेतान्याहुले भने- मैले यो पहिले पनि भनेको छु र म फेरि पनि भन्दैछु, म लेबनान सीमाबाट विस्थापित मानिसहरूलाई फिर्ता गर्नेछु।'

इजरायलका रक्षामन्त्री योभ गालान्टले पनि आफ्नो ध्यान गाजाबाट लेबनानमा सार्ने घोषणा गरेका थिए। यस्तो अवस्थामा इजरायल लेबनानमा हमला गरेर हिजबुल्लाहलाई पछाडि पार्ने प्रयास गरिरहेको छ। ताकि तिनीहरूका ६० हजार मानिसहरू लेबनान सीमा नजिक आफ्नो घर फर्कन सकुन्।

तर, हिजबुल्लाहका प्रमुख कमाण्डरले आफ्नो भाषणमा इजरायलले गाजा नछोडेसम्म लेबनान सीमामा आक्रमण जारी राख्ने स्पष्ट रूपमा भनेका छन्। 

हसन नसरल्लाह को हुन्?

सन् १९६० मा गरिब शिया परिवारमा जन्मेका हसन नसरल्लाह लेबनानको राजधानी बेरुतको शार्साबोक क्षेत्रमा बस्थे। बाल्यकालदेखि नै धार्मिक कुरामा उनको विशेष रुचि थियो। उनी इरानमा जन्मेका इमाम सैयद मुसा सदरबाट धेरै प्रभावित थिए। सदरले लेबनानको शिया समुदायलाई सशक्त बनाउन सन् १९७४ मा 'वञ्चितहरूको आन्दोलन' सुरु गरेका थिए। लेबनानमा यसलाई ‘अमल’ भनेर चिनिन्थ्यो।

१९७५ मा, लेबनानमा गृहयुद्ध सुरु भयो। सदरले दक्षिणी लेबनानलाई इजरायली आक्रमणबाट जोगाउन अमालको सशस्त्र विंग सुरु गरे। यसलाई लेबनानी प्रतिरोध ब्रिगेड नाम दिइएको थियो। त्यसपछि १५ वर्षीय नसरल्लाह पनि अमलमा सामेल भए। जब गृहयुद्ध चर्कियो, नसरल्लाहको परिवार आफ्नो जन्म गाउँ बाजोरीहमा सर्यो।

डिसेम्बर १९७६ मा, नसरल्लाह शिया सेमिनरी (हवजा) मा अध्ययन गर्न इराकी शहर नजाफ गए। यहाँ उनले लेबनानी विद्वान सैयद अब्बास मौसावीलाई भेटे। नसरल्लाह र मौसावी १९७८ को सुरुमा इराकी बाथिस्टहरूले शियाहरूमाथिको क्र्याकडाउनको कारण लेबनान फर्कन बाध्य भएका थिए। मौसावीले लेबनानको बालबेकमा एउटा धार्मिक सेमिनार स्थापना गरे जहाँ नसरल्लाहले आफ्नो अध्ययन जारी राखे।

सन् १९७९ मा अमलका अधिकारी बनेका नसरल्लाह र मौसावीले इरानमा इस्लामिक क्रान्तिको समयमा इमाम रुहोल्लाह खोमेनीलाई समर्थन गरेका थिए, जसले इरानको इस्लामिक गणतन्त्रको स्थापना गरेको थियो।

इजरायल लेबनानविरुद्ध युद्ध सुरू गर्‍यो, हिजबुल्लाह गठन भयो

तीन वर्षपछि, जुलाई १९८२ मा, इजरायलले लन्डनमा आफ्ना राजदूत श्लोमो अर्गोभमाथि भएको घातक हमलाको बदलास्वरूप लेबनानमाथि आक्रमण गर्‍यो। बेरुतलाई १० हप्तासम्म घेरा हालेर सेप्टेम्बरमा इजरायलले लेबनान कब्जा गरेको थियो। यसमा धेरै प्यालेस्टिनीसहित २० हजार मानिसको मृत्यु भएको थियो।

आक्रमणको प्रभावसँग लड्न, लेबनानी राष्ट्रपति इलियास सार्किसले राष्ट्रिय मुक्ति समिति गठन गरे। अमल नेता नबिह बेरी र लेबनानी सेनाका नेता बशीर गेमायल पनि यो समितिमा सामेल भए।

तर अमलका सदस्यहरू मध्येका नसरल्लाह र मौसावीले त्यसो गरेनन्। उनले अमलले ठगी गरेको आरोप लगाए। सन् १९८२ मा संगठनबाट अलग भएका मानिसहरूले इरान र सिरियाको सहयोगमा हिजबुल्लाह गठन गरे।

यसको गठनपछि, हिजबुल्लाह लेबनानमा इजरायल विरुद्ध छापामार अभियान सुरु गर्यो। हिजबुल्लाहले यो अभियानमार्फत प्यालेस्टाइनलाई इजरायलबाट स्वतन्त्र गराउने स्क्रिप्ट लेखिरहेको बताएको छ। इजरायली सेना र सैन्य अड्डाहरूमा आक्रमण गर्नुको अलावा, हिजबुल्लाहले आत्मघाती आक्रमणहरू पनि सुरू गर्‍यो।

इजरायलविरुद्ध हिजबुल्लाहको आत्मघाती हमला

यसैबीच, नोभेम्बर १९८२ मा, लेबनानको टायर शहरमा इजरायलको सैन्य मुख्यालयमा आत्मघाती आक्रमण भएको थियो। यसले ७५ इजरायली र २० अन्यको मृत्यु भयो, जसमध्ये अधिकांश कैदीहरू थिए। हिजबुल्लाह यहाँ रोकिएन। अप्रिल १९८३ मा लेबनानस्थित अमेरिकी दूतावासमा बम विस्फोट भयो। जसमा १७ अमेरिकी र ३० लेबनानीको मृत्यु भएको थियो।

अमेरिकी दूतावास सारिएको र करिब एक वर्षपछि त्यसको नयाँ स्थानमा पनि आक्रमण भएको थियो। यसैबीच बेरुतमा अमेरिकी मरीन ब्यारेक र फ्रान्सेली सैन्य अखडामा पनि आक्रमण भएको थियो, जसमा ३०० भन्दा बढी सैनिक मारिएका थिए। हिजबुल्लाहले आक्रमणको जिम्मेवारी लिएको छैन तर उनीहरूलाई समर्थन गरेको छ।

लगातार आक्रमणको कारण, इजरायली सेनाहरू १९८५ सम्म दक्षिण लेबनानको अधिकांश भागबाट फिर्ता भए। यद्यपि, यसले सीमा नजिकका धेरै समुदायहरूको नियन्त्रण कायम राख्यो। लेबनानमा सुरक्षा क्षेत्र सिर्जना गर्ने नाममा हिजबुल्लाहले इजरायली लक्ष्यहरूमा आक्रमण जारी राख्यो।

त्यही वर्ष, लेबनानमा शिया समूहका लडाकुहरूले स्यान डिएगो जाने टिडब्लुए उडान ८४७ अपहरण गरे र यसलाई बेरुतमा ल्याए। यस क्रममा एक यात्रुको ज्यान गएको थियो भने बाँकी १५२ जनालाई रिहा गर्ने बदलामा इजरायलले ७०० लेबनानी-प्यालेस्टिनी बन्दीहरूलाई रिहा गर्नुपरेको थियो। हिजबुल्लाहले विमान अपहरणको जिम्मेवारी लिएको थिएन तर समर्थन भने गरेको थियो।

यसपछि सन् १९८५ मा नसरल्लाह हिजबुल्लाहको कार्यकारी परिषद्को प्रमुख बने। यस अवधिमा उनले इरानका सर्वोच्च नेता खोमेनीसँग बारम्बार परामर्श गर्थे। पूर्व इरानी जनरल होसेन हमेदानीले आफ्नो संस्मरणमा नसरल्लाहलाई कासिम सुलेमानीको मृत्युपछि सिरियाका लागि नीति बनाउने र इराकमा इरानका सहयोगीहरूलाई एकजुट गर्ने जिम्मेवारी दिइएको बताएका छन्।

फेब्रुअरी १९९२ मा, हिजबुल्लाह प्रमुख मुसावी, उनकी श्रीमती र बच्चा इजरायली हवाई आक्रमणमा मारिए। उनको अन्त्येष्टिमा नसरल्लाहले भने, 'हाम्रो हत्या होस्, हाम्रो घरमा हाम्रो टाउकोमा बम खसालियोस्, हामी हाम्रो लडाइबाट पछि हट्ने छैनौं।'

मुसावीपछि हिज्बुल्लाहको कमाण्ड नसरल्लाहको हातमा आयो। उनको नेतृत्वमा संगठनले लामो दूरीको आक्रमण गर्न सक्ने रकेटहरू हासिल गरेको थियो। यसबाट हिजबुल्लाहलाई उत्तरी इजरायलमा आक्रमण गर्न सजिलो भयो। १९९२ मा, नसरल्लाहको नेतृत्वमा, हिज्बुल्लाहले पहिलो पटक संसदीय चुनाव लडे र १२ सीट जित्यो। यससँगै यो संगठन लेबनानमा पनि राजनीतिक रूपमा सक्रिय भयो।

अहिलेसम्म इजरायलविरुद्ध आवाज उठाउने सबै सशस्त्र संगठनहरूमध्ये हिजबुल्लाह सबैभन्दा ठूलो चुनौती साबित भएको छ। सन् १९८२ मा यो संगठन अस्तित्वमा आएदेखि इजरायल र हिजबुल्लाहबीच भिडन्त नभएको एक वर्ष पनि बितिसकेको छैन।

इजरायलले मे २००० मा दक्षिणी लेबनानबाट पूर्ण रूपमा फिर्ता लिएको थियो। कुनै पनि सन्धि बिना कुनै पनि अरब क्षेत्र छोडेको यो पहिलो पटक थियो। लेबनानमा हिजबुल्लाहको यो अहिलेसम्मकै ठूलो जीत थियो। देशभर उत्सवको माहोल थियो। त्यसको एक दिनपछि, मे २६, २००० मा नसरल्लाह इजरायली सीमाबाट केही किलोमिटर टाढा रहेको लेबनानको सानो सहर बिन्ट जबेलमा आइपुगे।

'इजरायलसँग आणविक हतियार हुन सक्छ, तर यो अझै पनि माकुराको जालोजस्तै कमजोर छ," खैरो लुगा र कालो पगडी लगाएका ३९ वर्षीय नसरल्लाहले भने।

जुलाई २००६ मा, हिजबुल्लाहले एक मुठभेडको क्रममा दुई इजरायली सैनिकहरूलाई बन्धक बनाएको थियो। त्यसपछि फेरि एकपटक इजरायलले लेबनानमाथि आक्रमण गर्‍यो। ३३ दिनसम्म चलेको यस युद्धमा हिजबुल्लाह लेबनानमा सबैभन्दा बलियो सैन्य शक्तिको रूपमा उभियो, जसले देशका नागरिकहरूको सुरक्षा गर्न सक्छ।

युद्धमा हिजबुल्लाहले ४ हजार रकेट प्रहार गरेको थियो। १४ जुलाई २००४ मा एक भाषणको दौरान, नसरल्लाहले बेरुतका मानिसहरूलाई पश्चिमतिर हेर्न आग्रह गरे। उही समयमा, हिजबुल्लाहले भूमध्य सागरमा इजरायली नौसेना जहाज हानिटमा मिसाइल प्रहार गरेको थियो। यस आक्रमणमा धेरै मानिसको मृत्यु भएको थियो।

इजरायललाई लगातार चुनौती दिएर लेबनानमा हिजबुल्लाह र नसरल्लाहको लोकप्रियता निकै बढ्यो। यद्यपि, तिनीहरू इजरायलको रडारमा आए। जसका कारण उनले सार्वजनिक स्थलमा भाषण दिन निकै कम गरे। अब नसरल्लाहका अधिकांश ठेगानाहरू पूर्व-रेकर्ड गरिएका छन्।

हिजबुल्लाहको राजनीतिमा प्रवेश

लेबनानी राजनीतिमा आफ्नो स्थान बनाउन नसरल्लाहले देशमा हिजबुल्लाहको छवि निर्माण गर्ने काम सुरु गरे। उनले देशको सबैभन्दा ठूलो शिया समुदायलाई प्रत्यक्ष समर्थन प्रदान गरे। नसरल्लाहले हिजबुल्लाहको नाममा धेरै सामाजिक कल्याण सम्बन्धी कामहरू गरे, जुन लेबनानी सरकारले गर्न सकेन।

नसरल्लाहको नेतृत्वमा, हिजबुल्लाहले धेरै विद्यालय, अस्पताल र परोपकारी संस्थाहरू निर्माण गरे। इजरायलसँगको युद्ध पछि, डिसेम्बर २००६ मा, हिजबुल्लाहले लेबनानको सरकारमा हिस्सेदारी र अमेरिका समर्थित फाउद सिनोरा सरकारलाई देशबाट हटाउन माग गर्यो। बेरुतमा हिजबुल्लाहको समर्थनमा हजारौं मानिसहरूले शिविर बनाएर प्रदर्शन गरेका थिए।

दुई वर्ष पछि, मे २००८ मा, अमेरिकी समर्थित लेबनानी सरकारले हिजबुल्लाहको दूरसञ्चार नेटवर्क बन्द गर्ने धम्की दियो। यसपछि हिज्बुल्लाह र सरकारी समर्थकहरूबीच हिंसा भएको थियो। यो देखेर सरकार पछि हट्यो र कतारको मध्यस्थतामा सहमति जुट्यो। धेरै बैठकहरू पछि, हिजबुल्लाहलाई लेबनानी मन्त्रिपरिषद्का निर्णयहरूमा भिटो गर्न अनुमति दिइएको थियो।

Tags: